«Як быццам гэтыя дзядзькі з партфелямі і цёткі з начосам бралі рэйхстаг»
- 10.05.2025, 14:03
Два рэжымы прыкрываюць пустату ідэалогіі.
Палітычны аналітык Аляксандр Класкоўскі піша на Позірку пра тое, як памяць аб вайне ператварылі ў палітычны трэш:
— Я яшчэ заспеў час, калі салдаты Другой сусветнай, якія выжылі, былі моцнымі саракапяцігадовымі мужыкамі. У вясковай лазні бачыў страшныя сляды ран на іх целах. Аб вайне яны ўспамінаць не любілі. А калі і ўспаміналі пасля чаркі, то зусім не ў патэтычным духу. Ім урэзаліся ў памяць боль, жах, акопны бруд, вывернутыя кішкі забітых.
Падняць бы франтавікоў з магілаў — яны збянтэжыліся б ад таго, што сумная дата пераўтвораная ў палітычны спектакль, які часам пераходзіць у адкрыты трэш, з’едліва названы «победобесием».
За гэтай прапагандысцкай вакханаліяй стаіць чыста утылітарная цікавасць рэжымаў Аляксандра Лукашэнкі і Уладзіміра Пуціна. Нацягваючы саву на глобус, яны спрабуюць пад маркай спадчыннікаў Вялікай Перамогі абяліць свае непрывабныя справы.
Два рэжымы прыкрываюць галечу ідэалогіі
9 траўня абвясцілі святочнай датай у 1945-м, але ўжо праз два гады гэты дзень зноў зрабілі працоўным. Іосіф Сталін, мяркуючы з усяго, адчуваў, што пышныя ўрачыстасці недарэчныя, святкаваць асабліва няма чаго. Занадта вялікія былі страты, у тым ліку праз яго ўласныя памылкі. Занадта шчымела памяць у тых, хто выжыў.
Статус выходнага быў вернуты ў 1965-м, з прыходам да ўлады Леаніда Брэжнева, які падсілкоўваў слабасць да ўзнагарод. З тых часоў Дзень Перамогі сталі адзначаць усё больш пампезна, на грудзі генеральнага сакратара вешалі ўсё новыя зоркі.
Дзеля справядлівасці адзначым: ён усё ж быў франтавіком. Але падхалімы пачалі надмерна раздзімаць удзел палкоўніка Брэжнева ў дэсанце на «Малую зямлю» - плацдарм пад Новарасійскам - у 1943-м. Гэтая аперацыя стала адлюстроўвацца ці ледзь не як вызначальная бітва Другой сусветнай.
Так набірала моц міфалагізацыя той вайны. Прычым у СССР аддавалі перавагу казаць аб Вялікай Айчыннай (фашысты вераломна напалі і т. д.).
Скараціўшы Другую сусветную на два гады, імкнуліся адсекчы тое, што псавала прыгожую канцэпцыю. А менавіта - альянс Сталіна з Гітлерам, таемны план падзяліць Еўропу паміж двума таталітарнымі рэжымамі, напад з двух бакоў на Польшчу, акупацыю Прыбалтыкі. Тое, як СССР абламаў зубы аб Фінляндыю. І тое, што Брытанія з Францыяй абвясцілі вайну Трэцяму рэйху яшчэ тады, калі Масква і Берлін дзейнічалі паводле прынцыпу «рука руку мые».
У постсавецкі час і расійскае, і беларускае кіраўніцтва сутыкнуліся з вакуумам ідэалогіі. Ну не казаць жа адкрытым тэкстам, што мы, маўляў, прагнем толькі бязмежнай улады і багацця. Трэба нешта высакароднае, велічнае. І тады стаўка была зробленая на канцэпт Вялікай Перамогі.
Яго пакрылі лакам дашчэнту. А галоўнае - вельмі інструменталізавалі. Кіроўны клас дзвюх аўтарытарных дзяржаў прэтэндуе на статус спадчыннікаў той Перамогі. Як быццам гэтыя дзядзькі з партфелямі і цёткі з начосам бралі рэйхстаг.
А статус гэты патрэбны як індульгенцыя, карт-бланш, спосаб зрабіцца легітымнымі, апраўдаць сваю палітыку.
Так, агрэсію супраць Украіны Пуцін адлюстроўвае працягам барацьбы супраць нацызму. Лукашэнка і ягоная прапаганда, акрамя таго, спрабуюць намаляваць фашыстамі тых, хто пратэставаў супраць узурпацыі ўлады ў 2020-м.
«Кіеў бамбілі, нам абвясцілі...»
Кіраўнік Беларусі, які нарадзіўся ў 1954-м, і зусім падае сябе ў вобразе сучасніка той вайны, выкарыстоўвае займеннік «мы», як бы прымярае сталінскі шынель.
10 красавіка ў абвяшчэнні будучых вучэнняў «Захад-2025» Лукашэнка так апісваў сітуацыю напярэдадні нападу Гітлера на СССР: «Мы ўвесь час уціхамірвалі немцаў. Мы дагадзіць ім неяк спрабавалі. …> Мы нават войска не размясцілі, усе прымірэннем займаліся. І што? Пуцін правільна кажа: і пасля гэтага хлусілі, падманвалі і гэтак далей. Годзе».
Горкая іронія ў тым, што клішаваныя словы аб «вераломным нападзе агрэсара», якімі звыкла абмалёўваецца тое, што адбылося 22 чэрвеня 1941 года, абсалютна падыходзяць да характарыстыкі пачатку шырокамаштабнай вайны Расеі супраць Украіны 24 лютага 2022 года.
Вераломства палягала ў тым, што расейскія войскі былі сканцэнтраваныя для «бліцкрыгу» пад выглядам супольных вучэнняў на беларускай тэрыторыі.
Прычым і маскоўскія, і менскія военачальнікі ілжыва запэўнівалі, што маштаб манеўраў не перавышае параметраў Венскага дакумента 2011 года, якія патрабуюць апавяшчэння (9 тысяч чалавек). Насамрэч, як потым ацанілі эксперты, расейскія сілы ўварвання з Беларусі налічвалі амаль 30 тысяч.
Таксама ілжыва сцвярджалася, што ўсе падраздзяленні войска РФ пасля вучэнняў будуць адведзеныя ў месцы сталай дыслакацыі. А ў выніку - як у вядомай старой песні: «Кіеў бамбілі, нам абвясцілі, што пачалася вайна».
Толькі там меўся на ўвазе напад гітлераўцаў, а ў 2022-м Кіеў бамбіла «братэрская Расея». Што называецца, знайдзіце дзесяць адрозненняў.
За трохгадовую акупацыю Беларусі нясе адказнасць і Сталін
У кантэксце 80-годдзя заканчэння Другой сусветнай з вуснаў беларускіх начальнікаў рэфрэнам гучаць клятвы абараніць, зберагчы гістарычную праўду. І аўтар гэтых радкоў абедзвюма рукамі - за.
Праблема ў тым, што гэтыя дзеячы вырываюць з гісторыі толькі тое, што ім выгадна, а ў дадатак моцна перабольшваюць. Калі ж гавораць аб трагічным, то пазбягаюць сумленнага аналізу ўсіх прычын.
Праўладны гісторык Ігар Марзалюк днямі сказаў, што перамога ў той вайне - гэта «трыумф абсалютнага дабра над абсалютным злом».
Давайце і тут глядзець праўдзе ў вочы. Так, гітлерызм быў жудасны, але і сталінскі рэжым зусім не з'яўляўся ўвасабленнем абсалютнага дабра.
Лукашэнка перанёс Дзень незалежнасці на 3 ліпеня, дату вызвалення Менска ў 1944-м, аднак гэта фальшывая прывязка. Беларусь не стала тады незалежнай, яна зноў перайшла пад уладу сталінскай імперыі. А краінам Усходняй Еўропы былі навязаныя камуністычныя рэжымы. Прычым спробы іх народаў пайсці сваім курсам душыліся танкамі (1956 год - Вугоршчына, 1968 - Чэхаславаччына).
На ўрачыстым сходзе 6 траўня Лукашэнка заявіў: «З улікам выкрытых новых пахаванняў масава забітых людзей на тэрыторыі рэспублікі ў гады Вялікай Айчыннай вайны мы гаворым аб кожным трэцім. Але, баюся, калі-небудзь скажам аб кожным другім».
І далей: «Урок засвоены. Вялікая Айчынная вайна — далёка не першае ўварванне ў славянскі свет з Захаду, які невылечна пакутуе на хваробу ўласнай перавагі».
Вынесем за дужкі паталагічнае антызаходніцтва, недасканаласць гэтай «славянафільскай» міфалогіі.
Насамрэч, каб урок гісторыі быў засвоены, трэба не трубіць пра Перамогу радасна з кожнага праса, а ўсебакова аналізаваць, чаму здарылася тая трагедыя апакаліптычнага маштабу.
Трэба ставіць пытанне, чаму перамога далася такой надмернай цаной. Пры тым, што вайсковы патэнцыял СССР перад 22 чэрвеня 1941 года ў многіх параметрах перасягаў гітлераўскі.
А значыць, трэба казаць і аб каласальных стратэгічных праліках Сталіна, які не верыў у данясенні аб хуткім нападзе Гітлера і не ўжыў захадаў, каб сустрэць уварванне ў поўным узбраенні.
Праўда і ў тым, што кадравы корпус Чырвонага войска быў выкашаны рэпрэсіямі. А многія байцы ў пачатку вайны здаваліся ў палон таму, што не хацелі ваяваць за савецкую ўладу з яе бязлітаснай «дыктатурай пралетарыяту» (насамрэч - «крамлёўскага горца»). З гэтай жа прычыны было шмат калабарантаў - у тым ліку і ў Беларусі.
Так, фашысты зверствавалі на акупаванай тэрыторыі. Аднак віна за трохгадовую акупацыю Беларусі - давайце казаць проста - ляжыць і на «мудрым палкаводцы» Сталіне.
Лукашэнка ж у 2012-м, гаворачы пра Леніна і Сталіна, сказаў: «Мне да іх яшчэ тупаць і тупаць».
Што ж, пасля 2020-га дыстанцыя заўважна скарацілася. Рэжым стаў здабываць рысы таталітарнага, яго апанентам даюць турэмныя тэрміны, большыя за сталінскія. Адзначаецца культ асобы правадыра.
І, як у сталінскія часы, за амбіцыі, надмернае ўладалюбства кіраўніка дорага расплачваецца ўся краіна. Сёння Крэмль без усялякай вайны, ціхай сапай прыбірае да рук беларускі суверэнітэт.
Адчуваючы слабасць пазіцый Лукашэнкі, рост яго залежнасці ад Масквы, імперцы навязваюць Беларусі так званую георгіеўскую стужку, з якой пасля 2014-га трывала асацыюецца захоп украінскіх земляў.
Не скачыце на касцях!
Я рэдка пішу аб асабістым, сямейным. Але калі Лукашэнка і ягоныя прапагандысты называюць крытыкаў рэжыму спадкаемцамі фашыстаў, мне ёсць што адказаць.
Мой дзед Іосіф Класкоўскі, чырвонаармеец-кулямётчык, загінуў у баі з гітлераўцамі падчас іх жорсткай контратакі ва Усходняй Прусіі ў жніўні 1944-га.
Але я памятаю і аб іншым. Ветэраны, якія выжылі, распавядалі, што мабілізаваных беларусаў папракалі за гады пад акупацыяй (як быццам яны ў ёй былі вінаватыя) і ў першую чаргу выкарыстоўвалі як гарматнае мяса.
А яшчэ памятаю, што мой прадзед Вацлаў Класкоўскі, просты селянін, быў рэпрэсаваны ў 1930-м толькі за тое, што на сходзе выступіў супраць прымусовай калектывізацыі. Сказаў, што ад калгасаў толку не будзе (дарэчы, Лукашэнка, вялікі прыхільнік калгаснага ладу, не далей як 8 траўня апраўдваўся за адсутнасць бульбачкі ў крамах).
Вось так у гісторыі сям'і адбіўся трагізм эпохі.
Аднаго продка саслалі за «антысавецкую агітацыю» (зараз падручныя Лукашэнкі называюць падобнае «экстрэмізмам»). Прычым судзілі некалькі разоў (потым, ужо ў пасталінскі час, рэабілітавалі).
А другі продак, ягоны сын, загінуў у мясарубцы вайны, за каласальныя страты ў якой нясе адказнасць і сталінскі рэжым.
Такая страшная праўда аб тых часах. Для мяне гэта боль, а не нагода паскакаць на касцях.
І таму карабаціць, калі духоўныя спадчыннікі сталінізму спрабуюць манапалізаваць Перамогу, ператвараюць святкаванне ў люты трэш, затуляюцца подзвігам старэйшых пакаленняў, каб апраўдаць удушэнне волі.